Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Hàn Quốc và gợi mở cho Việt Nam

Các chính sách, pháp luật PCTN của Hàn Quốc

Chính sách đánh giá tính liêm chính của các tổ chức công: Các cơ quan, tổ chức công tự nguyện tham gia vào các nỗ lực PCTN thông qua việc đánh giá thường xuyên và công khai tính liêm chính trong quá trình hoạt động. Theo kế hoạch hằng năm, các cơ quan trung ương, chính quyền địa phương, hệ thống giáo dục, các tổ chức dịch vụ công, hội đồng địa phương, bệnh viện công, các doanh nghiệp nhà nước của Hàn Quốc đều được đánh giá tính liêm chính. Kết quả đánh giá sẽ được công bố cho công chúng thông qua các thông cáo báo chí mỗi năm một lần dựa trên “Cảm nhận về tham nhũng”, “Trải nghiệm về tham nhũng” và “Các vụ việc tham nhũng”(1).

Chính sách giáo dục và đào tạo về PCTN: Hàn Quốc chú trọng vào việc xây dựng văn hóa liêm chính thông qua hoạt động giáo dục và đào tạo nhằm giúp thấm nhuần đạo đức và ý thức trách nhiệm xã hội đối với công chức. Chất lượng giáo dục được quản lý một cách hệ thống thông qua các tín chỉ bắt buộc, tất cả công chức phải hoàn thành chương trình giáo dục, đào tạo liêm chính, thay đổi nhận thức và hành vi qua các bài học về tiêu chuẩn đạo đức và thực hành liêm chính.

Chính sách đánh giá rủi ro tham nhũng: Chính sách chiến lược này được triển khai song song với chính sách đánh giá liêm chính. Đánh giá rủi ro tham nhũng đi sâu vào việc xác định, phân tích, giảm thiểu các lĩnh vực, quy trình, chức năng hoặc vị trí có khả năng cao phát sinh tham nhũng. Các lĩnh vực có nguy cơ cao (mua sắm công, xây dựng, cấp phép, quản lý, tài nguyên, hải quan); các quy trình nhạy cảm ở các vị trí bộ, ban ngành trung ương đến chính quyền địa phương, các doanh nghiệp nhà nước đều là đối tượng của chính sách này.

Để triển khai các chính sách nêu trên, Hàn Quốc đã xây dựng một hệ thống pháp luật toàn diện nhằm PCTN, thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc xây dựng một xã hội minh bạch và liêm chính. Trong đó, có các đạo luật cơ bản sau:

Đạo luật về PCTN: Ban hành năm 2001 (sửa đổi năm 2008), là văn bản có giá trị pháp lý cao nhất về PCTN; đánh dấu bước quan trọng trong nỗ lực đối với PCTN của Hàn Quốc khi thành lập Ủy ban Chống tham nhũng và Quyền công dân Hàn Quốc (ACRC)(2) độc lập, đủ thẩm quyền để giám sát và thực thi các chính sách PCTN, thiết lập hệ thống xử lý báo cáo về tham nhũng, bảo vệ người tố cáo và trao quyền cho người dân tham gia vào các hoạt động PCTN.

Đạo luật về chống hối lộ và nhận hối lộ bất hợp pháp: Đạo luật này nghiêm cấm hành vi yêu cầu công chức phải thực hiện các nghĩa vụ không phù hợp, trái với vị trí hoặc vượt quá thẩm quyền của họ; nghiêm cấm công chức, nhà báo, giáo viên nhận tiền hoặc vật có giá trị liên quan đến nhiệm vụ, với các giới hạn cụ thể (giới hạn 50.000 won cho bữa ăn hoặc quà tặng, 100.000 won cho tiền mừng, tiền viếng).

Đạo luật về phòng, chống xung đột lợi ích của các công chức: Đạo luật quy định 10 tình huống xung đột lợi ích, xác lập một hệ thống các quy phạm pháp luật tương đối đồng bộ trong việc ngăn chặn công chức lạm dụng chức vụ, quyền hạn của mình để vụ lợi, giúp minh bạch trong các giao dịch thông qua việc ngăn chặn xung đột lợi ích một cách chủ động.

Ngoài ra, Hàn Quốc còn ban hành Đạo luật bảo vệ người tố cáo lợi ích công cộng nhằm bảo vệ các công dân khi thực hiện hoạt động tố cáo; Đạo luật về khai báo gian dối về công quỹ và thu hồi lợi nhuận bất hợp pháp; Luật ngăn chặn vận động hành lang tiêu cực và xung đột lợi ích; Quy tắc ứng xử của công chức; Đạo luật về báo cáo và sử dụng thông tin giao dịch tài chính cụ thể để phòng, chống hành vi rửa tiền;…

Các cơ chế PCTN của Hàn Quốc

Thứ nhất, Hàn Quốc luôn coi đào tạo và giáo dục là nền tảng hàng đầu để xây dựng một xã hội liêm chính. Học viện đào tạo PCTN của ACRC là học viện đào tạo PCTN chuyên biệt đầu tiên của Hàn Quốc. Các chương trình đào tạo của Học viện được thiết kế đa dạng, phong phú, các khóa học có mức độ chuyên sâu, bao gồm các khóa đào tạo về PCTN, liêm chính, nhắm đến nhiều đối tượng khác nhau(3). Đồng thời đưa sân khấu nghệ thuật vào chương trình giáo dục liêm chính, đưa các nhân vật thanh liêm và tác phẩm nổi tiếng vào các khóa học, chú trọng kết hợp tinh hoa văn hóa dân tộc với nghệ thuật hiện đại, tạo nên phương pháp đào tạo khá đặc sắc. Từ năm 2016, Hàn Quốc đã thực hiện quy định đào tạo PCTN bắt buộc với thời lượng tối thiểu 2 giờ/năm đối với khoảng 1,8 triệu công chức và nhân viên của các tổ chức liên quan đến dịch vụ công.

Thứ hai, thực hiện cơ chế đánh giá rủi ro tham nhũng trong các dự thảo luật hoặc luật hiện hành với vai trò quan trọng của ACRC. Hiện nay, để đánh giá rủi ro tham nhũng trong các dự thảo luật hoặc trong các luật và quy định hiện hành, ACRC và các cơ quan, tổ chức liên quan dựa trên 12 tiêu chí sau: Tính hợp lý của chi phí tuân thủ; Sự phù hợp của các quy định chế tài; Rủi ro trong bảo đảm ưu đãi; Tính cụ thể và khách quan của quyền tự quyết; Tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong việc ủy thác, ủy quyền; Rủi ro phân bổ sai lệch hoặc lạm dụng sự hỗ trợ của Chính phủ; Khả năng tiếp cận; Tính công khai; Rủi ro xung đột lợi ích; Sự cần thiết của việc tăng cường cơ chế PCTN; Sự rõ ràng trong cung cấp dịch vụ công và thủ tục hành chính; Rủi ro của việc thực hiện hành chính thụ động.

Thứ ba, hệ thống phòng, chống rửa tiền (AML)(4) của Hàn Quốc gồm nhiều luật và quy định khác nhau, trụ cột là Đạo luật về Báo cáo và sử dụng thông tin giao dịch tài chính cụ thể. Đơn vị tình báo tài chính (FIU) của Hàn Quốc đóng vai trò quan trọng trong thu thập, phân tích và cung cấp thông tin. Hệ thống AML cho tài sản ảo đã được thực hiện tại Hàn Quốc, với các nghĩa vụ cụ thể cho các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP).

Thứ tư, Hệ thống mua sắm Chính phủ Điện tử (KONEPS) áp dụng thống nhất trên cả nước trong mua sắm điện tử đối với các tổ chức công, cho phép các nhà cung cấp tham gia đấu thầu cho tất cả các tổ chức công. Mọi cơ quan có nhu cầu mua sắm, danh sách các nhà cung cấp sản phẩm đều phải công bố công khai. Để tăng cường tính minh bạch, hệ thống này ghi lại thông tin ở mọi giai đoạn của quy trình mua sắm, từ lập kế hoạch mua hàng đến thanh toán. KONEPS cũng ngăn ngừa tham nhũng, tiêu cực trong hợp đồng phụ bằng cách quản lý dòng tiền thanh toán. Với hoạt động hiệu quả của hệ thống này, việc mua sắm công trực tuyến đã đạt tới 95% trong các cơ quan nhà nước ở Hàn Quốc.

Thứ năm, Hàn Quốc tích cực tham gia vào hợp tác quốc tế về PCTN, như tham gia Công ước Liên hiệp quốc về chống tham nhũng (UNCAC), Công ước về chống hối lộ các quan chức nước ngoài trong các giao dịch kinh doanh quốc tế của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) và là thành viên của các tổ chức quốc tế, như là thành viên của Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính (FATF) có vai trò quan trọng trong việc thiết lập các tiêu chuẩn toàn cầu về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Nội luật hóa các tiêu chuẩn quốc tế và phát triển các quy định riêng để PCTN, bao gồm cả việc trừng phạt các hành vi hối lộ trong nước và nước ngoài, bảo vệ người tố cáo và ngăn chặn xung đột lợi ích. 

Một số gợi mở cho Việt Nam trong công tác phòng, chống tham nhũng

Một là, các chương trình giáo dục, đào tạo liêm chính, PCTN của Hàn Quốc được thiết kế đa dạng, hướng đến nhiều đối tượng khác nhau trong khu vực công và cả khu vực tư; quy định đào tạo bắt buộc với thời lượng tối thiểu nhất định cho tất cả công chức. Việt Nam có thể tham khảo để áp dụng cho cán bộ, công chức, viên chức nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức và kỹ năng PCTN. Nội dung này góp phần thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng được đặt ra trong Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 16-1-2025 của Bộ Chính trị “Về tăng cường sự lãnh đạo của Ðảng đối với công tác giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”.

Hai là, Hàn Quốc đã ban hành nhiều đạo luật chuyên biệt để điều chỉnh các lĩnh vực cụ thể, như: Đạo luật về PCTN; Đạo luật về chống hối lộ và nhận hối lộ bất hợp pháp; Đạo luật về phòng, chống xung đột lợi ích của các công chức nhà nước; Đạo luật bảo vệ người tố cáo lợi ích công cộng;… Đây là kinh nghiệm tốt mà Việt Nam có thể nghiên cứu, tham khảo trong quá trình xây dựng các luật chuyên biệt để PCTN.

Ba là, để đánh giá rủi ro tham nhũng trong các dự thảo luật hoặc trong các luật hiện hành, Hàn Quốc xây dựng 12 tiêu chí đánh giá. Đây là những tiêu chí mà Việt Nam có thể tham khảo, vận dụng trong quá trình đánh giá rủi ro tham nhũng trong các dự thảo luật và trong các luật hiện hành; nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang tăng cường công tác xây dựng và thi hành pháp luật; phù hợp với nhiệm vụ, giải pháp của Đảng về thực hiện nghiêm kỷ cương, kỷ luật, các quy định về kiểm soát quyền lực, PCTN, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm” trong xây dựng và thi hành pháp luật được đề ra trong Nghị quyết số 66-NQ/TW, ngày 30-4-2025 của Bộ Chính trị “Về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.

Bốn là, theo khảo sát, đánh giá tham nhũng tại Hàn Quốc, nhóm công chức nhà nước có tỷ lệ tham nhũng thấp nhất là 3,1%, trong khi đó nhóm doanh nghiệp là cao nhất với tỉ lệ 35,5% trong năm 2024(5). Như vậy, tham nhũng trong khu vực tư ở Hàn Quốc lại cao hơn nhiều lần so với tham nhũng trong khu vực nhà nước. Đây cũng là lưu ý cho Việt Nam trong thời gian tới cần đẩy mạnh hoàn thiện pháp luật, xây dựng các cơ chế để thúc đẩy liêm chính kinh doanh và PCTN trong khu vực tư. Các vụ án tham nhũng kinh tế gần đây là những ví dụ điển hình về sự móc ngoặc, câu kết tinh vi giữa cán bộ thoái hóa biến chất ở khu vực công với khu vực tư; các cá nhân, tổ chức trong khu vực tư đã sử dụng tiền, các mối quan hệ để chi phối, thao túng các cơ quan nhà nước nhằm trục lợi cá nhân, chiếm đoạt tài sản của Nhà nước, cá nhân.

Năm là, Hàn Quốc xây dựng mạng lưới hạ tầng thông tin phát triển, trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về Chính phủ điện tử và Chính phủ số với mô hình “Zero Paper” (không giấy tờ); cung cấp dịch vụ công thông qua Internet như: Hệ thống mua sắm Chính phủ Điện tử (KONEPS); hệ thống tiếp nhận kiến nghị và giải quyết khiếu nại của người dân (E-people); hệ thống thuế điện tử (Hometax)… Đây là những tiến bộ về ứng dụng khoa học - công nghệ mà Việt Nam cần nghiên cứu, triển khai các hệ thống công nghệ thông tin, chuyển từ mô hình quản lý truyền thống sang mô hình chuyển đổi số, quản lý hiện đại, minh bạch, hiệu quả đã được xác định trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị “Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”./.

---------

(1) Trong năm 2024, khoảng 700 tổ chức thuộc đối tượng đánh giá thường xuyên, tất cả hội đồng địa phương của Hàn Quốc đã được đánh giá liêm chính
(2) Ủy ban Chống tham nhũng và Quyền công dân Hàn Quốc được thành lập vào năm 2008, trên cơ sở hợp nhất ba cơ quan là Ủy ban Độc lập chống tham nhũng, Ủy ban Phúc thẩm Hành chính và Ombudsman Hàn Quốc (Thanh tra nhân dân). Lãnh đạo của ACRC gồm: 1 Chủ tịch (hàm Bộ trưởng), 3 Phó Chủ tịch, 3 Ủy viên thường trực, 8 Ủy viên không thường trực, tất cả đều do Tổng thống bổ nhiệm, có nhiệm kỳ 3 năm và có thể được tái bổ nhiệm
(3) Đào tạo liêm chính dành cho các công chức là lãnh đạo cấp cao; người mới được thăng chức; đào tạo nâng cao năng lực đối phó với tham nhũng dành cho cán bộ, công chức làm việc trong lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng; đào tạo liêm chính cho công chức mới được tuyển dụng; khóa đào tạo dành cho giảng viên, giáo viên; các khóa học trực tuyến dành cho đối tượng cán bộ, công chức của tất cả các cơ quan, đơn vị nhà nước…
(4) Thông qua hành vi thu thập, phân tích và cung cấp thông tin của đơn vị tình báo tài chính (FIU), các thuật toán và bộ lọc tinh vi được thiết kế, sử dụng để ngăn chặn, phát hiện và báo cáo hoạt động rửa tiền và tài trợ khủng bố, cho phép thu thập thông tin liên quan
(5) Đoàn Công tác Ban Nội chính Trung ương (2025), Báo cáo kết quả nghiên cứu, học tập kinh nghiệm quốc tế về phòng, chống tham nhũng tại Hàn Quốc, trang 12