Trách nhiệm của đảng viên với giáo dục gia đình trong kỷ nguyên mới

Báo cáo chính trị Đại hội XIII của Đảng đã nêu: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa. Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”. Để phát triển con người Việt Nam phát triển toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới thì vấn đề giáo dục gia đình vai trò ngày càng quan trọng.

1. Giáo dục gia đình và giáo dục gia đình trong kỷ nguyên mới

Giáo dục gia đình giữ vai trò rất quan trọng, là môi trường đầu tiên hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống dân tộc. Ngày nay có nhiều yếu tố tác động làm cho các mối quan hệ giữa các thành viên trong nhiều gia đình lỏng lẻo, truyền thống tốt đẹp trong gia đình bị tác động tiêu cực, đạo đức, lối sống ít nhiều xuống cấp. Vì vậy, thời điểm hiện nay, khi đất nước chuyển mình bước sang kỷ nguyên mới với những yêu cầu, đòi hỏi cao hơn cần phải tăng cường vai trò của gia đình trong việc giáo dục đạo đức, lối sống.

C.Mác cho rằng: Trong đời sống, con người “hằng ngày tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con người còn tạo ra những người khác, sinh sôi nảy nở - đó là quan hệ giữa chồng và vợ, cha mẹ và con cái, đó là gia đình”⁽¹⁾. C.Mác còn nói thêm: “Gia đình đó, lúc đầu, là quan hệ xã hội duy nhất; về sau, trở thành một quan hệ phụ thuộc khi mà những nhu cầu đó tăng lên đẻ ra những quan hệ xã hội mới và dân số đã tăng lên đẻ ra những nhu cầu mới; do đó phải khảo sát và nghiên cứu gia đình căn cứ vào những tư liệu kinh nghiệm hiện có...”⁽²⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa quan điểm tư tưởng và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác và đặc biệt kế thừa những quan niệm về gia đình truyền thống của dân tộc, căn cứ vào tình hình thực tiễn của đất nước, đã để lại cho chúng ta những luận điểm cơ bản về gia đình. Trong bài nói tại Đại hội liên hoan phụ nữ “Năm tốt” ngày 30-4-1964, Người chỉ rõ: “Gia đình có nghĩa cũ và nghĩa mới, nghĩa hẹp và nghĩa rộng.

“Gia” là nhà. “Đình” là sân. Theo nghĩa cũ thì gia đình chỉ giới hạn hẹp hòi trong một cái nhà, cái sân. Nghĩa là chỉ lo cho cha mẹ, vợ con trong nhà mình ấm no, yên ổn, ngoài ra ai nghèo khổ mặc ai. Như thế là ích kỷ, không tốt.

Theo nghĩa mới thì gia đình rộng rãi hơn, tốt đẹp hơn. Thí dụ, những người cùng lao động trong một nhà máy, trong một cơ quan, trong một hợp tác xã... đều phải đoàn kết và thương yêu nhau như anh em trong một gia đình. Rộng ra nữa là đồng bào cả nước đều là anh em trong một đại gia đình...⁽³⁾.

Người yêu cầu phải xây dựng gia đình hòa thuận. Người thường dẫn câu “thuận vợ thuận chồng, bể Đông tát cạn” để nhắc nhở điều này. Người dặn phải giải quyết tốt các mối quan hệ khác: “Về tinh thần, thì phải trên thuận, dưới hòa, không thiên tư, thiên ái. Bỏ thói mẹ chồng hành hạ nàng dâu, dì ghẻ ghét bỏ con chồng.

Về vật chất, từ ăn đến việc làm, phải ăn đều, tiêu sòng. Có kế hoạch, có ngăn nắp”⁽⁴⁾.

Chủ tịch Hồ Chí Minh coi việc giáo dục nhi đồng, thiếu niên, thanh niên là “sự nghiệp trồng người”, vì tương lai của đất nước. Người chỉ rõ: Gia đình phải kết hợp với nhà trường và xã hội để chăm lo, giáo dục con cái thành người tốt, có ích cho nhà, cho dân, cho nước. Trong việc giáo dục, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh không chỉ nói mà cái chính là phải cho các cháu nhìn thấy:“Những tấm gương thực tế là rất quan trọng”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đòi hỏi cao sự gương mẫu của người lớn: ông bà, cha mẹ, anh chị trong gia đình; thầy giáo, cô giáo, những người xung quanh, những tấm gương người tốt, việc tốt. Một gia đình văn hóa, một làng, phố văn hóa, một cơ quan, trường học có nền nếp, kỷ cương sẽ là môi trường văn hóa lành mạnh để con trẻ lớn lên thành những công dân tốt, những người có văn hóa.

Căn cứ vào những chỉ dẫn của các nhà kinh điển, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đại hội của Đảng luôn quan tâm đến vấn đề gia đình. Đại hội VIII của Đảng chỉ rõ: “Xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc, làm cho gia đình thực sự là tế bào lành mạnh của xã hội, là tổ ấm của mỗi người. Phát huy trách nhiệm của gia đình trong việc giao lưu những giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác”.

2. Trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, nhất là những cán bộ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị đối với giáo dục gia đình

Trong kỷ nguyên mới, giữ gìn, phát huy và kiến tạo kiểu gia đình Việt Nam vừa truyền thống, vừa hiện đại, bền vững trở thành một thành luỹ vững chãi trước mọi biến động, phong ba bão tố của thế giới, xã hội và cuộc đời là trách nhiệm của tất cả những người làm cha, mẹ, của cán bộ, đảng viên, nhất là những đảng viên có chức, quyền.

Hiện nay trong nhiều gia đình, nhất là gia đình có những ông bố, bà mẹ là cán bộ lãnh đạo, quản lý hoặc những gia đình giàu có, thường mắc không ít sai lầm: Nuông chiều con quá mức. Không ý thức được đầy đủ chức năng giáo dục của gia đình là dạy con trở thành người chân chính. Họ thường chỉ chăm chú thoả mãn mọi yêu cầu của con cháu, kể cả những yêu cầu không đúng. Họ quên mất một nguyên lý sơ đẳng của giáo dục học là: Càng yêu (yêu con, cháu, yêu con người nói chung) bao nhiêu thì lại càng phải yêu cầu bấy nhiêu. Không yêu cầu, không đòi hỏi con trẻ từ thấp đến cao, không tập cho chúng biết yêu lao động, trước hết là lao động tự phục vụ và lao động học tập, là lỗi phổ biến hiện nay của không ít gia đình.

Bản thân người có chức, quyền thường là người có uy lực nhất trong gia đình, có khi còn là niềm tự hào, là vinh quang của cả dòng tộc. Chính chồng (vợ), con những người như thế cũng ăn theo niềm vinh quang ấy và rất mau chóng trở thành “xi-nhan”, “bánh lái”dẫn họ (nếu họ không tỉnh táo) vào con đường lầm lạc, trước hết là “bệnh quan liêu xa con”, rồi đến những việc tưởng vì con nhưng thực chất lại rất phản giáo dục.

Tệ đút lót, chạy chọt xin điểm, xin xóa phạt kỷ luật ở học đường, xin đỗ đạt, bằng cấp, xin thoát tội trước công quyền, phép nước, xin vào làm việc ở những nơi có nhiều bổng lộc và thuận bề tham nhũng, trước hết do những ông bố, bà mẹ có quyền, chức và đồng tiền gây nên. Họ là những người góp phần quan trọng trong việc gây ra tình trạng “thương mại hóa học đường”, “bằng thật, học giả”, làm đảo lộn các hệ giá trị đã được xác lập. Sự suy thoái của họ đã tác động xấu tới giá trị tốt đẹp của gia đình truyền thống, làm hư hỏng con cái họ, từ đó góp phần làm hư hỏng cả một lớp người mà lẽ ra họ phải chuẩn bị trực tiếp kế tục sự nghiệp của cha, anh, đưa dân tộc vươn lên sánh vai các cường quốc.

Tình trạng trên đòi hỏi cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền phải biết trở về với cội nguồn để biết làm một người bình thường (thường dân), nghĩa là biết làm con, làm chồng (hoặc vợ), làm cha (hoặc mẹ) trong một gia đình với đầy đủ nghĩa vụ và trách nhiệm trong giáo dục, nuôi dạy con, cháu thành người - một con người chân chính, biết tự lực vươn lên và rồi lại biết làm một thường dân, chứ không phải biến con, cháu thành các “cậu ấm”, “cô chiêu”. Nhất thiết không biến mình thành “cái cầu” cho con cái đi qua hoặc để chúng cậy thế “con ông, cháu cha” hòng làm ăn bất chính. Cán bộ, đảng viên tự mình nghiên cứu, nắm vững, thực hiện đúng những quy định của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch về xây dựng gia đình văn hóa, luôn tự suy nghĩ xem bản thân gia đình mình đã làm được gì, chưa làm được gì trong các tiêu chuẩn ấy; tự mình phải kiểm tra, theo dõi sát sao việc học hành của con và nắm được các quan hệ xã hội của chúng.

“Đời cha ăn mặn, đời con khát nước”. “Nhân nào quả ấy”. Chúng ta hãy bình tĩnh nhìn vào những sự bất hạnh của biết bao gia đình có quyền thế, biết bao gia đình lắm tiền, nhiều của mà con cái họ hư hỏng, buôn gian, bán lận, đầu cơ trục lợi, nghiện hút... Bi kịch gia đình và sự phá hoại xã hội từ những gia đình thiếu trách nhiệm trong việc giáo dục con cái, thiếu đạo đức cách mạng và đạo đức công dân đã biểu lộ như là một căn bệnh xã hội cần chữa trị. Khi đánh giá hoặc chọn lựa những người giữ các chức vụ quan trọng, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước cần xem xét trong tiêu chuẩn đức, tài nói chung cần có tiêu chuẩn vai trò và trách nhiệm của người cán bộ trong việc thực hiện chức năng giáo dục gia đình và thực trạng của bản thân gia đình người cán bộ đó.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và thời đại kỹ thuật số hiện nay là một bước tiến vượt bậc trong đời sống xã hội; nó đã mang lại rất nhiều lợi ích cho việc giáo dục gia đình. Tuy nhiên nó cũng gây ra nhiều trở lực cần khắc phục.

Trẻ em là lớp người được quan tâm sớm nhất và có nhiều dịch vụ xã hội nhất trong điều kiện cách mạng công nghiệp 4.0, khiến cho cách thức nuôi dưỡng và giáo dục trẻ của mỗi gia đình thay đổi gần như khác hẳn so với trước kia.

Với mạng lưới giao thông, các dịch vụ xã hội thuận tiện đã đến tận từng hộ gia đình nên việc thực hiện các di chuyển không gian từ phạm vi địa phương đến thế giới đã trở nên đơn giản hơn trước rất nhiều.

Chế độ làm việc và sinh hoạt hằng ngày của mỗi gia đình, hiện nay đã được giải phóng rất nhiều khỏi những ràng buộc mà mỗi gia đình nếu không cảm thấy thuận tiện thì có thể loại bỏ.

Dân chủ ngoài xã hội tăng lên, dân chủ trên mạng xã hội phát triển cũng kéo theo dân chủ trong gia đình phát triển.

Đó là những nét tích cực chủ yếu của đời sống gia đình trong sự tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Nhưng chính những tác động tích cực này lại làm con người với con người dường như xa cách nhau hơn. Đối với các thế hệ trong gia đình thì điều này vi phạm trực tiếp đến giá trị gia đình truyền thống.

Cha mẹ không có thời gian dành cho con cái, các thành viên trong gia đình hạn chế giao tiếp, trao đổi tình cảm giữa các thành viên trong gia đình, mọi người đều dành thời gian cho điện thoại thông minh và mạng xã hội... Trong nhiều gia đình, sau giờ làm việc ở công sở hoặc doanh nghiệp, mọi người chỉ kịp chào hỏi, ăn uống rồi say sưa với thế giới online của mình. Sự xa cách vô hình giữa các thế hệ, thậm chí giữa vợ và chồng ngày càng có vẻ tăng thêm. Tất nhiên, sự xa cách vô hình ít nhiều giải phóng cá nhân, mở rộng biên giới của tự do, nhưng nó tác động khá tiêu cực tới giá trị gia đình.

Theo truyền thống gia đình Việt Nam, các thế hệ trong gia đình có trách nhiệm và niềm vui kính trọng, thương yêu, chăm sóc lẫn nhau. Hiện nay không gian rộng mở hơn đối với cá nhân nhưng thu hẹp đối với gia đình: buồng riêng của trẻ nhỏ thường tách biệt, các kênh giao tiếp riêng qua điện thoại và mạng xã hội thường xuyên kết nối, những người lớn tuổi trở nên cô đơn hơn, nhu cầu, sở thích và sự quan tâm rất đa dạng và riêng rẽ. Con trẻ dường như nhanh khôn hơn nhưng không thích nghe lời, không quan trọng sự khuyên bảo của thế hệ lớn tuổi. Một số người già bị ngược đãi bởi chính con cháu và người thân. Chính vì vậy, trước hết là những người lớn tuổi, các bậc anh chị, bố mẹ phải biết kiềm chế ý thức cá nhân, biết làm chủ khi sử dụng điện thoại thông minh, mạng xã hội, hướng dẫn con cháu, các con trẻ khi sử dụng các phương tiện hiện đại ấy vào việc học tập sao cho có lợi ích thiết thực.

Hơn hết và trước hết phải là trách nhiệm của từng người đảng viên trong mỗi gia đình./.

------------------------------

(1), (2) C.Mác, Ph.Ăng-ghen, Tuyển tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1980, t. 1, tr. 288. 

(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 14, tr. 311-312.

(4) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 118.