“Gần dân, sát dân” - nguyên tắc quan trọng khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Một số vấn đề về “gần dân, sát dân” trong vận hành chính quyền địa phương 2 cấp

“Gần dân, sát dân” là biểu hiện cụ thể của nguyên tắc phục vụ nhân dân, trách nhiệm giải trình, minh bạch và sự tham gia của người dân vào quản trị công. Khi cấp trung gian không còn, chính quyền cấp xã trở thành “đầu mối trực tiếp” xử lý các vấn đề dân sinh, còn cấp tỉnh đóng vai trò điều phối, giám sát, hỗ trợ. Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12-4-2025 của Hội nghị Trung ương 11 (khóa XIII) đã quyết nghị: “… căn cứ tiêu chí và thực tế địa phương chủ động nghiên cứu, xây dựng phương án, bảo đảm cấp có thẩm quyền quyết định thực hiện sắp xếp, tên gọi, địa điểm đặt trụ sở xã, bảo đảm chính quyền cấp xã tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, phục vụ kịp thời lợi ích thiết thực của nhân dân, tiết giảm chi phí; đồng thời thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp theo quy định của pháp luật bảo đảm đúng lộ trình, tiến độ đề ra…”.

Qua hơn 3 tháng vận hành, đến nay cơ bản các địa phương đã kiện toàn tổ chức và nhân sự của chính quyền địa phương 2 cấp. Hơn 3.000 Trung tâm Phục vụ hành chính công cấp xã đã đi vào hoạt động, giải quyết khối lượng lớn hồ sơ hành chính cho người dân, sau khi đã tiếp quản hàng trăm thẩm quyền, thủ tục từ cấp huyện chuyển giao. Một số cán bộ cơ sở phản ánh “vừa mừng vừa lo” khi phải nhanh chóng làm quen công việc, nhiệm vụ, địa bàn, trụ sở, phần mềm mới... Kết quả vận hành cho thấy mô hình chính quyền địa phương 2 cấp kết hợp đẩy mạnh phân quyền, cải cách thủ tục hành chính, chuyển đổi số, chính quyền số… đã rút ngắn khoảng cách giữa chính quyền và người dân, giảm khâu trung gian, tăng trách nhiệm, tính minh bạch, linh hoạt, hiệu quả, tiết kiệm thời gian trong giải quyết thủ tục hành chính, qua đó đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ của người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn những khó khăn, thách thức cần được khắc phục. Trước hết, năng lực đội ngũ cán bộ ở cơ sở còn hạn chế. Khi bỏ cấp huyện, nhiều nhiệm vụ mới được giao về xã nhưng một bộ phận cán bộ cấp xã chưa được đào tạo chuyên ngành, chuyên sâu, đặc biệt trong các lĩnh vực phức tạp như đất đai, xây dựng, tài chính, ngân sách. Điều này dễ dẫn đến sai sót hoặc chậm trễ trong thực thi nhiệm vụ.

Thứ hai, hạ tầng công nghệ thông tin phát triển chưa đồng đều. Ở vùng sâu, vùng xa kết nối internet chưa đầy đủ, trang thiết bị và phần mềm hoạt động không ổn định, thiếu đồng bộ, gây khó khăn khi vận hành, nhất là các dịch vụ công trực tuyến. Việc xây dựng, quản lý, sử dụng, chia sẻ dữ liệu dân cư, hộ tịch, đất đai… giữa các ngành chưa bảo đảm, chưa thông suốt, gây khó khăn trong xử lý hồ sơ.

Thứ ba, phân quyền, ủy quyền chưa triệt để. Nhiều nơi cấp xã vẫn phải “xin ý kiến” cấp tỉnh hoặc cơ quan “ngành dọc”, tạo nên sự chậm trễ. Nguyên nhân là tâm lý lo ngại sai phạm nên cấp trên hạn chế ủy quyền, cấp dưới e dè tiếp nhận quyền.

Thứ tư, thiếu cơ chế giám sát từ người dân. Các kênh phản ánh, khảo sát vẫn tập trung nhiều về hình thức, chưa đi sâu vào hiệu quả, đến tận thôn, tổ dân phố, chưa đưa tiêu chí mức độ hài lòng của người dân vào đánh giá cán bộ một cách hệ thống.

Thứ năm, áp lực về tài chính, nhân lực. Cấp xã được giao thêm nhiệm vụ nhưng chưa được bổ sung nguồn lực tương xứng (về biên chế, kinh phí, trang thiết bị, hạ tầng cơ sở), dẫn đến cán bộ cơ sở quá tải. Việc sắp xếp trụ sở, tài sản công ở những xã hợp nhất có nơi chưa phù hợp, gây lãng phí và khó tiếp cận với người dân.

Giải pháp hiện thực hóa “gần dân, sát dân” trong chính quyền địa phương 2 cấp

Để phát huy những ưu điểm, khắc phục các hạn chế, tồn tại nêu trên, cần có giải pháp đồng bộ cả về thể chế, con người, công nghệ và văn hóa hành chính.

Trước hết, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm về xây dựng bộ máy chính quyền “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”, sáp nhập đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, yêu cầu “gần dân, sát dân”, phục vụ nhân dân, để thể chế hóa thành chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhanh chóng triển khai trong thực tiễn. Đặc biệt là định hướng lớn mà Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã thảo luận thống nhất thông qua tại Hội nghị Trung ương lần thứ 13, được đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ tại bài phát biểu bế mạc Hội nghị: “Hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy 3 cấp trong toàn hệ thống. Trọng tâm là số hóa quy trình, đơn giản hóa thủ tục, mở rộng phân cấp - phân quyền gắn trách nhiệm giải trình, đo bằng mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp. Đồng thời, khẩn trương hoàn thiện đề án tiêu chuẩn - phân loại đơn vị hành chính, phân loại đô thị theo hướng tổng thể, liên thông, khả thi, tạo không gian phát triển mới cho cấp cơ sở, để chính quyền cơ sở không chỉ là nơi thực thi nhiệm vụ, phục vụ nhân dân mà còn là nguồn sáng tạo vô tận trong phát triển đất nước”(1).

Hai là, tăng cường đào tạo và đãi ngộ cán bộ cơ sở. Tuyển chọn cán bộ có năng lực, ưu tiên cán bộ trẻ, có kiến thức công nghệ thông tin, quản trị công; tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tuyên truyền, vận động, giao tiếp, xử lý phản ánh, kiến nghị của người dân; có cơ chế luân chuyển cán bộ từ tỉnh xuống xã để bổ sung nguồn lực, đồng thời bảo đảm chính sách ưu tiên để thu hút cán bộ giỏi về cơ sở.

Ba là, đẩy mạnh phát triển hạ tầng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu liên thông, coi đây là điều kiện tiên quyết. Cần bảo đảm “phủ sóng” internet và cơ sở hạ tầng số đến tất cả xã, kể cả vùng sâu, vùng xa; xây dựng hệ thống chia sẻ dữ liệu quốc gia về dân cư, hộ tịch, thuế, đất đai… giữa các bộ, ngành, địa phương, để cán bộ cấp xã có nền tảng dữ liệu chính xác, tin cậy khi giải quyết hồ sơ. Đây là tiêu chí quan trọng đo lường kết quả của chuyển đổi số ở cơ sở.

Bốn là, đặc biệt coi trọng việc xây dựng cơ chế tiếp nhận và xử lý thông tin kiến nghị của người dân. Việc này không chỉ đơn thuần là đường dây nóng hay hộp thư góp ý, mà phải hình thành hệ thống tiếp nhận, phản hồi đa kênh (trực tiếp, điện thoại, mạng xã hội, cổng dịch vụ công…) bảo đảm mọi tiếng nói của người dân được tiếp nhận, phản hồi và giải quyết đúng hạn. Thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá và phản hồi của người dân đối với hoạt động của chính quyền. Kết quả đánh giá của người dân phải trở thành tiêu chí quan trọng trong đánh giá hiệu quả công tác của chính quyền và cán bộ các cấp, nhất là cấp xã. Theo đó, cần công khai tiến độ giải quyết thủ tục hành chính, người tiếp nhận, thời hạn xử lý…; kết hợp tăng cường vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong giám sát hoạt động của chính quyền và cán bộ.

Đẩy mạnh giáo dục pháp luật, “bình dân học vụ số” cho người dân để họ biết quyền lợi, nghĩa vụ, có nền tảng kỹ năng thực hiện quyền công dân trong xã hội số. Khi người dân hiểu và hợp tác, chính quyền sẽ vận hành thuận lợi, hạn chế tiêu cực, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Cuối cùng, xây dựng văn hóa hành chính mới theo hướng “chính quyền phục vụ” người dân và doanh nghiệp. Đổi mới tư duy cán bộ từ quản lý sang kiến tạo phát triển, phục vụ người dân và doanh nghiệp; đào tạo kỹ năng giao tiếp, ứng xử, tuyên giáo, dân vận, gắn với thực hiện các mô hình tiêu biểu như” “Ngày thứ bảy vì dân”, “Chính quyền lắng nghe dân”... Định kỳ sơ, tổng kết, khen thưởng, biểu dương, nhân rộng những việc làm tốt, sáng kiến của cấp xã, cán bộ ở cơ sở trong việc “gần dân, sát dân”, phục vụ nhân dân.

Chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp là bước cải cách lớn, mở ra cơ hội để chính quyền gần dân, sát dân hơn, hiệu lực và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, chỉ với thay đổi tổ chức là chưa đủ, “gần dân, sát dân” phải được hiện thực hóa thông qua sự thay đổi về chất của thể chế, con người, công nghệ và văn hóa hành chính. Có thể khẳng định, chính quyền địa phương 2 cấp không chỉ là một mô hình tổ chức bộ máy, mà còn là phép thử lớn về năng lực quản trị hiện đại của hệ thống chính trị nước ta trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Nếu thực hiện thành công nguyên tắc “gần dân, sát dân”, Việt Nam sẽ xây dựng nền hành chính công phục vụ, chuyên nghiệp, minh bạch, hiệu quả hơn, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và củng cố mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, yếu tố then chốt bảo đảm sự ổn định chính trị, xã hội và phát triển nhanh, bền vững trong kỷ nguyên mới của đất nước./.

---------------

(1) Xem: “Toàn văn bài phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương lần thứ 13 của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm”, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 8-10-2025.