Yêu cầu xây dựng đảng bộ và chính quyền địa phương 2 cấp trong sạch, vững mạnh trong bối cảnh mới

Bối cảnh mới hiện nay

Sau gần 40 năm đổi mới (1986 - 2025), vị thế và uy tín của đất nước ta không ngừng được nâng lên, đây là nền tảng quan trọng để có những bước phát triển vững vàng trong kỷ nguyên mới. Đặc biệt vai trò, nội dung, phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng ngày càng được đổi mới và nâng cao; nền tảng tư tưởng, lý luận được bổ sung, phát triển và củng cố toàn diện. Tiếp tục công cuộc đổi mới, Đảng xác định phải thực hiện toàn diện các lĩnh vực, cải cách, đổi mới hệ thống chính trị theo hướng tinh, gọn, mạnh, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Đảng và Nhà nước đã luôn xác định đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị là một trong những nội dung trọng tâm của quá trình xây dựng, phát triển đất nước. Nghị quyết số 06-NQ/HNTW, ngày 29-3-1989, Hội nghị Trung ương 6 khóa VI “Về kiểm điểm hai năm thực hiện Nghị quyết Đại hội VI và phương hướng, nhiệm vụ ba năm tới”; các văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX, XII, XIII đều nhấn mạnh nhiệm vụ tinh gọn tổ chức bộ máy, xây dựng mô hình tổng thể tổ chức bộ máy hệ thống chính trị đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới. Ngày 25-10-2017, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Tiếp đó, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị đã ban hành các nghị quyết, kết luận để thực hiện nhiệm vụ quan trọng này: Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 9-11-2022 của Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII “Về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”; Kết luận số 121-KL/TW, ngày 24-1-2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII “Về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25-10-2017 về “Một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính tỉnh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả””; Kết luận số 126-KL/TW, ngày 14-2-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư “Về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025”; Kết luận số 127-KL/TW, ngày 28-2-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư “Về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị”…

Tại Hội nghị lần thứ 11, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12-4-2025 với chủ trương: “Thống nhất thực hiện việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập cấp xã và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; sắp xếp các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ vào Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy Tòa án Nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân; xây dựng hệ thống tổ chức đảng ở địa phương; chủ trương sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013”⁽¹⁾.

Mục đích của đổi mới hệ thống chính trị nhằm tinh gọn bộ máy, giảm biên chế, tiết kiệm chi phí hành chính và loại bỏ sự chồng chéo chức năng; quyền hạn và trách nhiệm được phân cấp mạnh mẽ hơn cho cấp tỉnh và cấp xã; nâng cao tính chủ động, linh hoạt và thúc đẩy cải cách hành chính, hướng tới chính quyền kiến tạo, phục vụ, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư và phát triển. Việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là một bước cải cách lớn, mang tính chiến lược, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong giai đoạn hiện nay.

Bên cạnh đó, việc đổi mới hệ thống chính trị còn nhằm mục đích phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, nêu cao trách nhiệm đối với chính quyền địa phương rõ ràng hơn: “Tăng cường, đổi mới cơ chế phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương theo hướng bảo đảm quản lý thống nhất của Trung ương, đồng thời phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng địa phương. Phân cấp, phân quyền phải rành mạch, rõ việc, rõ địa chỉ, rõ thẩm quyền, rõ trách nhiệm. Phân định nhiệm vụ phải gắn với thẩm quyền và trách nhiệm tương ứng, phù hợp với điều kiện, đặc điểm nông thôn, đô thị, vùng núi, hải đảo và với đặc thù của từng ngành, lĩnh vực kinh tế - xã hội. Phân cấp, phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương phải bảo đảm điều kiện cần thiết về nguồn lực tài chính - ngân sách, nguồn nhân lực và điều kiện cần thiết khác. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nhưng phải gắn với cơ chế kiểm tra, thanh tra, giám sát quá trình và kết quả thực hiện nhiệm vụ”⁽²⁾.

Thực hiện các chủ trương, nghị quyết, kết luận trên của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính, đến nay có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, bao gồm 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương, trong đó có 23 đơn vị hành chính mới được hình thành sau sắp xếp, sáp nhập (trước có 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương)... Đơn vị hành chính của Việt Nam được tổ chức thành 2 cấp: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh). Các đơn vị hành chính mới này hoạt động từ ngày 1-7-2025⁽³⁾.

Việc phân định rõ thẩm quyền của các bộ, ngành hoàn thành vào cuối tháng 6-2025. Các bộ, ngành đã ban hành 51 thông tư, 4 hướng dẫn cụ thể hóa các nghị định; rà soát, ban hành, sửa đổi, bổ sung 177 văn bản trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn, lĩnh vực quản lý. Cấp tỉnh nhận thêm 1.028 nhiệm vụ mới (188 nhiệm vụ từ huyện chuyển lên và 828 nhiệm vụ do bộ, bộ trưởng phân cấp); cấp xã nhận thêm 1.072 nhiệm vụ mới (1.060 nhiệm vụ từ huyện xuống xã và 12 nhiệm vụ do bộ, bộ trưởng phân cấp, phân quyền); các bộ, ngành đã ban hành 47 thông tư hướng dẫn triển khai 28 nghị định với tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”⁽⁴⁾.

Kết quả trên đã thể hiện sự quyết liệt, quyết tâm cao của Đảng trong đổi mới và xây dựng hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Cùng với đó, công tác xây dựng Đảng cũng được tăng cường nhằm bảo đảm chủ trương, đường lối, các nghị quyết, chỉ thị, quy định, kết luận của Đảng được thực thi nghiêm túc, hiệu quả theo Kết luận Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII: “Phải đặc biệt coi trọng và đưa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng lên tầm cao mới, gắn liền với xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Đây là nhiệm vụ có ý nghĩa sống còn đối với sự tồn vong của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta”.

Vì vậy, việc thực hiện đổi mới hệ thống chính trị cần phải tuân thủ các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, phải giữ vững ổn định chính trị - xã hội, thúc đẩy đất nước phát triển để hướng tới mục tiêu đến năm 2045 xây dựng Việt Nam trở thành một nước phát triển, thu nhập cao.

Một số nhiệm vụ, giải pháp xây dựng tổ chức đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh đối với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Với sự quyết liệt của Trung ương và cả hệ thống chính trị, việc thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp trên cả nước được thực hiện bảo đảm kế hoạch đề ra. Kết quả kiểm tra của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số chuyên đề công tác trọng tâm năm 2025, trong đó có nội dung quan trọng về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã nêu rõ: “Qua kiểm tra cho thấy cấp ủy, tổ chức đảng các cấp cơ bản đã quán triệt, triển khai nghiêm túc các chủ trương của Đảng; nhiều nơi có cách làm hay, sáng tạo, đột phá phù hợp với đặc điểm, tình hình của địa phương, cơ quan, đơn vị, mang lại hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, cấp ủy đảng, chính quyền một số nơi nhận thức chưa thật đầy đủ, sâu sắc về các quan điểm, chủ trương lớn của Đảng; còn khoảng cách giữa quyết tâm chính trị, sự chỉ đạo quyết liệt của Trung ương và nhận thức, trách nhiệm của một số tổ chức đảng; việc lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của Trung ương. Thực tiễn còn nhiều khó khăn, vướng mắc cần tập trung giải quyết”⁽⁵⁾.

Để khắc phục tình trạng trên và tăng cường công tác xây dựng tổ chức đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh đối với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, theo chúng tôi cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp quan trọng trong thời gian tới:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức đối với cấp ủy và chính quyền các cấp về yêu cầu tăng cường xây dựng tổ chức đảng và hệ thống chính trị cấp tỉnh tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong tình hình mới. Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh sau khi được sắp xếp, kiện toàn là quan điểm có tính kế thừa, phát triển tinh thần của các kỳ Đại hội Đảng; đồng thời đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới, nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền của Đảng, tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tính đồng bộ, phù hợp giữa đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững.

Xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh là một trong những nội dung cốt yếu của đổi mới chính trị, liên quan trực tiếp đến giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tác động đến mọi mặt đời sống, quyết định sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước thịnh vượng trong giai đoạn mới. Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh gắn liền với xây dựng hệ thống chính trị liêm chính, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau. Trong đó, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là then chốt, tạo động lực thúc đẩy xây dựng hệ thống chính trị; đồng thời, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả tạo cơ sở vững chắc củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị và toàn xã hội. Xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh giúp Đảng có mối quan hệ mật thiết với Nhân dân, nhân lên sức mạnh của toàn Đảng và khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Qua các báo cáo của các cơ quan có chức năng, thẩm quyền, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận số 183-KL/TW, ngày 1-8-2025 ‘‘Về tích cực triển khai vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, chuyển mạnh cấp cơ sở sang chủ động nắm, điều hành kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh’’, trong đó nêu rõ: ‘‘Yêu cầu các cấp ủy, tổ chức đảng từ Trung ương đến địa phương tiếp tục quán triệt, triển khai thực hiện có hiệu quả các nghị quyết, kết luận, chương trình, kế hoạch công tác có liên quan, bảo đảm chính quyền địa phương 2 cấp tiếp tục vận hành ổn định, thông suốt, phục vụ người dân và doanh nghiệp ngày càng tốt hơn; đồng thời, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức tốt đại hội đảng bộ các cấp theo đúng kế hoạch đề ra’’.

Thứ hai, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các tổ chức đảng qua đổi mới phương thức lãnh đạo, phong cách, lề lối làm việc của cán bộ, đảng viên. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của Đảng đối với việc thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Mở rộng dân chủ, phát huy vai trò của nhân dân, tạo điều kiện để nhân dân tham gia vào các hoạt động của Đảng và Nhà nước, đóng góp ý kiến vào công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.

Thứ ba, tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị cần gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị. “Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng Cương lĩnh, chiến lược, các chủ trương, chính sách lớn, bằng công tác tổ chức, cán bộ, bằng kiểm tra, giám sát; lãnh đạo thể chế hoá các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật; lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; lãnh đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách, Hiến pháp và pháp luật; chú trọng lãnh đạo đổi mới, nâng cao chất lượng lập pháp, cải cách hành chính và cải cách tư pháp. Các tổ chức của Đảng và đảng viên, nhất là tổ chức, đảng viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước vừa phải gương mẫu tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, vừa phải nêu cao vai trò tiên phong trong thực hiện chủ trương, đường lối, các quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, bảo đảm sự lãnh đạo tập trung, thống nhất của Đảng; đồng thời, tôn trọng nguyên tắc hiệp thương dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, phát huy mạnh mẽ vai trò, tính tự chủ, năng động, sáng tạo của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội”⁽⁶⁾.

Để thực hiện hiệu quả mục tiêu xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh và hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh cần tập trung vào một số nội dung sau: Tinh gọn bộ máy, cơ cấu tổ chức và tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động qua việc: (1) Nâng cao chất lượng công tác tham mưu, xây dựng chính sách; (2) Đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin; (3) Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra; (4) Gắn trách nhiệm của người đứng đầu với kết quả công việc.

Thứ tư, chú trọng công tác cán bộ. Kết luận Hội nghị Trung ương 4 khóa XIII đã bổ sung nhóm giải pháp về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu gắn với đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, có bản lĩnh chính trị, trí tuệ, gương mẫu, quyết tâm đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, sẵn sàng đương đầu với khó khăn, thử thách, luôn nỗ lực hành động vì lợi ích chung. Theo đó, bảo đảm nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ của hệ thống chính trị. Gắn công tác cán bộ với thực hiện chủ trương của Đảng về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, bảo đảm vai trò lãnh đạo, trực tiếp, toàn diện của Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.

Việc xây dựng tổ chức đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh đối với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là một quá trình liên tục, lâu dài, đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm cao của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân. Thành công của chủ trương lớn này của Đảng sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm giữ vững quốc phòng, an ninh, tiếp tục nâng cao vị thế, uy tín của đất nước, tạo thế và lực để đất nước phát triển hùng cường, thịnh vượng trong kỷ nguyên mới.

------------------------------------

(1) Ban Chấp hành Trung ương: Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12-4-2025, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 11, Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII

(2) Phạm Thị Thanh Trà: "Đổi mới tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị “tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả” theo tinh thần định hướng của Đồng chí GS, TS, Tổng Bí thư Tô Lâm", Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 15-2-2025.

(3) Ban Tổ chức Trung ương: Báo cáo số 418-BC/BTCTW, ngày 2-7-2025, về tình hình, tiến độ thực hiện các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính

(4) Báo cáo số 267-BC/UBKTTW, ngày 27-6-2025 của UBKT Trung ương, về kết quả thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật của Đảng 6 tháng đầu năm; phương hướng, nhiệm vụ 6 tháng cuối năm 2025

(5) Bộ Chính trị: Kết luận số 148-KL/TW, ngày 8-4-2025 “Về kết quả kiểm tra một số chuyên đề công tác trọng tâm năm 2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư”

(6)  Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 196 - 197