Bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố - “mặt được” và những vấn đề cần giải quyết

Những kết quả trong thực tiễn

Tính đến năm 2025, trên tổng số 91.318 thôn, bản, tổ dân phố có 24.232 bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố; trong đó có 16.059 trưởng thôn, 3.904 trưởng bản và 4.269 tổ trưởng tổ dân phố. Thực hiện “nhất thể hóa” chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố trong cả nước đã giúp cơ cấu bộ máy gọn nhẹ, tạo sự thống nhất, đồng thuận từ việc ban hành chủ trương đến công tác lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện. Việc phổ biến những chủ trương, chính sách mới trong sinh hoạt chi bộ, họp thôn, bản, tổ dân phố được triển khai kịp thời; những vấn đề “nóng”, nổi cộm được đưa ra bàn bạc trong cấp ủy, chi bộ và có hướng giải quyết, xử lý sớm, không để kéo dài, tồn đọng. Tại tỉnh Bắc Ninh, thời gian triển khai các nhiệm vụ chính trị giảm trung bình 20% - 30% nhờ sự thống nhất trong chỉ đạo khi bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn. Tại tỉnh Quảng Ngãi, mô hình này góp phần đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới ở hơn 50% số xã. Tại tỉnh Đồng Tháp, hơn 1.000 bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn đã góp phần thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới, với 90% xã đạt chuẩn vào năm 2023. Tại tỉnh An Giang, mô hình kiêm nhiệm giúp tăng cường quản lý an ninh trật tự ở các khu vực biên giới, với hơn 500 cán bộ kiêm nhiệm tham gia các chốt kiểm soát trong giai đoạn dịch COVID-19. Tại tỉnh Quảng Ninh, sự thành công của mô hình đã giúp các chi bộ phát huy vai trò hạt nhân chính trị, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ lớn như sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, giải phóng mặt bằng cho các dự án trọng điểm quốc gia và xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu…

Các đồng chí bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố luôn gương mẫu, tích cực vận động gia đình, người thân tiên phong làm trước để nhân dân làm theo. Nhiều bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố có thành tích nổi bật, tiêu biểu trở thành những tấm gương sáng, là chỗ dựa tin cậy, vững chắc của nhân dân; góp phần tăng niềm tin và tạo sự đồng thuận, ủng hộ của Nhân dân với Đảng và chính quyền các cấp; khích lệ người dân tham gia tích cực, chủ động hơn vào các công việc chung ở cộng đồng dân cư.

Đội ngũ cán bộ thôn, bản, tổ dân phố thường xuyên giữ mối liên hệ chặt chẽ với các tổ chức đoàn thể ở thôn, bản, tổ dân phố; thông qua các cuộc tiếp xúc cử tri với đại biểu Quốc hội, đại biểu hội đồng nhân dân các cấp, các buổi sinh hoạt chi bộ, cuộc họp tổ dân phố, qua quá trình sinh hoạt và lao động trực tiếp cùng nhân dân để lắng nghe, nắm bắt ý kiến phản ánh, vấn đề nổi cộm được dư luận quan tâm trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Từ đó, phản ánh trực tiếp với cấp ủy, chính quyền các cấp qua hội nghị giao ban định kỳ giữa thường trực cấp ủy với đội ngũ cán bộ thôn, bản, tổ dân phố, nhằm giải quyết kịp thời các vấn đề vướng mắc, bức xúc, phát sinh ở cơ sở; góp phần hạn chế tình trạng đơn thư kiến nghị, khiếu nại, tố cáo kéo dài, vượt cấp.

Vẫn còn nhiều khó khăn trước mắt

Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc triển khai mô hình bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, bản, tổ dân phố cũng có không ít vướng mắc, khó khăn.

Thứ nhất, áp lực công việc gây quá tải đối với cán bộ kiêm nhiệm. Tại các tỉnh miền núi, cán bộ phải di chuyển trên địa bàn rộng, phân tán để quản lý đảng viên và giải quyết các vấn đề dân sinh, trong khi nguồn lực hỗ trợ như phương tiện đi lại, kinh phí hoạt động thường rất hạn chế. Ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, bí thư chi bộ kiêm tổ trưởng tổ dân phố phải xử lý hàng loạt vấn đề như quản lý dân nhập cư, giám sát trật tự xây dựng, bảo đảm an ninh đô thị và giải quyết khiếu nại của người dân về dịch vụ công cộng, dẫn đến tình trạng quá tải và khó khăn trong việc hoàn thành tốt cả hai nhiệm vụ.

Thứ hai, năng lực cán bộ không đồng đều giữa các khu vực, địa phương. Tại các khu vực miền núi, nông thôn, địa bàn dân cư phức tạp tỷ lệ thực hiện mô hình thấp; cán bộ kiêm nhiệm chỉ có trình độ trung học cơ sở hoặc thấp hơn, thiếu kỹ năng lãnh đạo và ứng dụng công nghệ thông tin. Việc lựa chọn người có thể đảm nhận tròn cả hai chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn, bản, tổ dân phố còn gặp nhiều khó khăn, bởi ngoài yêu cầu về năng lực, trình độ, cán bộ phải là người có kinh nghiệm, được đảng viên, nhân dân tín nhiệm. Một số bí thư chi bộ, trưởng thôn, bản, tổ dân phố lớn tuổi còn gặp hạn chế khi áp dụng công nghệ thông tin trong triển khai nhiệm vụ trước yêu cầu về chuyển đổi số, xây dựng Chính phủ số, chính quyền số.

Thứ ba, việc phân định vai trò, trách nhiệm giữa hai chức danh có lúc chưa rõ ràng, gây lúng túng cho cán bộ kiêm nhiệm, dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ về sự lạm quyền, độc đoán, gia trưởng khi quyền lực được tập trung vào một người. Đã có những trường hợp bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn tự mình quyết định các vấn đề liên quan đến thu/chi, đất đai, các dự án nhỏ của thôn mà không đưa ra bàn bạc dân chủ, làm phát sinh các sai phạm.

Thứ tư, cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, chế độ đãi ngộ, hỗ trợ cho cán bộ kiêm nhiệm chưa tương xứng với khối lượng công việc, dẫn đến tâm lý chần chừ, ngại nhận nhiệm vụ. Mặc dù Nghị định số 33/2023/NĐ-CP quy định phụ cấp kiêm nhiệm bằng 100% mức phụ cấp của chức danh kiêm nhiệm, nhưng tại nhiều địa phương, mức phụ cấp chỉ từ 1,5 triệu đồng đến 3 triệu đồng/tháng, không đủ để cán bộ trang trải cuộc sống, đặc biệt ở các đô thị lớn.

Thứ năm, công tác quy hoạch và đào tạo cán bộ thay thế còn yếu dẫn đến tình trạng hụt hẫng nhân sự ở nhiều địa phương. Việc lựa chọn cán bộ kiêm nhiệm thường thiếu kế hoạch dài hạn; nhiều nơi không có người thay thế khi cán bộ lớn tuổi nghỉ hưu hoặc không đủ sức khỏe để tiếp tục làm việc. Bên cạnh đó, các lớp đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ kiêm nhiệm còn mang nặng tính lý luận, chưa sát với yêu cầu thực tiễn.

Thứ sáu, nhiệm kỳ bầu cử trưởng thôn, bản, tổ dân phố thường không cùng thời điểm với nhiệm kỳ đại hội chi bộ trực thuộc đảng ủy cơ sở xã, phường, thị trấn; ở một số địa phương, bí thư chi bộ được giới thiệu để bầu trưởng thôn, bản, tổ dân phố không trúng cử; một số trường hợp trưởng thôn, bản, tổ dân phố chưa là đảng viên. Tư tưởng cục bộ “dòng họ” tồn tại ở một số nơi cũng ảnh hưởng đến việc thực hiện mô hình.

Giải pháp trọng tâm cần thực hiện trong bối cảnh sắp xếp đơn vị hành chính, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Kết luận số 137-KL/TW, ngày 28-3-2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư “Về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp” nêu rõ: “Tiếp tục xác định thôn, tổ dân phố là tổ chức tự quản của cộng đồng dân cư, không phải là cấp hành chính; trước mắt giữ nguyên thôn, tổ dân phố hiện có”. Quyết định số 758/QĐ-TTg, ngày 14-4-2025 của Thủ tướng Chính phủ “Ban hành Kế hoạch thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp” giao Bộ Nội vụ nghiên cứu và xác định lộ trình sắp xếp, tổ chức lại thôn, tổ dân phố theo hướng tinh gọn, nâng cao tính tự quản... (thời hạn trước ngày 31-5-2026). Trong thời gian tới, quy mô của thôn, bản, tổ dân phố sẽ thay đổi theo hướng mở rộng hơn; vai trò của bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố được nâng lên. Do đó, cần nâng cao năng lực, trách nhiệm, tổ chức lại cách thức hoạt động, phân định rõ nhiệm vụ của bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố với những định hướng phù hợp yêu cầu, nhiệm vụ mới trong giai đoạn hiện nay.

Một là, quán triệt sâu sắc các quan điểm, định hướng chỉ đạo của Đảng về chủ trương nhất thể hóa hai chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn, bản, tổ dân phố. Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 16-6-2022 Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII “Về tăng cường củng cố, xây dựng tổ chức cơ sở đảng và nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên trong giai đoạn mới” nhấn mạnh: Thực hiện chủ trương bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch hội đồng nhân dân; bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở những nơi có điều kiện; bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, khóm, ấp, tổ dân phố hoặc trưởng ban công tác mặt trận;… phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ và thực tiễn ở từng địa phương, cơ quan, đơn vị.

Hai là, tổ chức sơ kết, tổng kết mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố để đánh giá kỹ lưỡng, thấu đáo những ưu điểm, kết quả đạt được và những khó khăn, bất cập trong bối cảnh mới. Từ đó, phát huy ưu điểm, tiếp tục đề xuất những giải pháp đồng bộ để triển khai thực hiện mô hình phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ và thực tiễn ở từng địa phương, cơ sở.

Ba là, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo việc thực hiện mô hình bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố. Các cấp ủy, tổ chức đảng cần bám sát chủ trương, nghị quyết của Đảng, đồng thời có quyết tâm chính trị cao trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện mô hình.

Bốn là, bổ sung, điều chỉnh chế độ, chính sách về tiền lương và phụ cấp, khen thưởng theo hướng khuyến khích, động viên bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố yên tâm công tác, cống hiến. Đây cũng chính là nguyện vọng của đông đảo các đồng chí bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố khi được phỏng vấn, khảo sát.

Năm là, làm tốt công tác quy hoạch bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố; coi đây là cơ sở, nền tảng của việc xây dựng đội ngũ bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trước mắt và lâu dài. Kết luận số 137-KL/TW quyết định: Kết thúc việc sử dụng người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; giao chính quyền địa phương xem xét, có thể sắp xếp người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ tham gia công tác tại thôn, tổ dân phố và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ không bố trí công tác theo quy định. Mặt khác, một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức, người lao động có nguyện vọng nghỉ chế độ theo Nghị định số 178/2024/NĐ-CP và Nghị định số 67/2025/NĐ-CP do tác động của việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy. Đây là lực lượng được đào tạo tương đối bài bản, nhiều đồng chí có năng lực, nhiệt tình công tác, có uy tín với cộng đồng dân cư. Do vậy, cấp ủy chi bộ thôn, bản, tổ dân phố có thể quan tâm, bồi dưỡng đội ngũ này, tạo nguồn cho chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố.

Sáu là, tổ chức tập huấn, cập nhật kiến thức cho đội ngũ bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, bản, tổ dân phố về chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nhất là nội dung liên quan đến tình hình thôn, bản, khu phố. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng kiến thức cơ bản về kỹ năng quản lý và lãnh đạo; đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin giúp cán bộ nắm bắt thông tin kịp thời, nâng cao hiệu quả công tác.

Bảy là, phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở và nhân dân trong thực hiện mô hình. Tăng cường thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, đối thoại trực tiếp giữa bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố với đại diện các tổ chức trong hệ thống chính trị địa phương và nhân dân. Tăng cường giám sát của hệ thống chính trị cơ sở và nhân dân đối với hoạt động của cán bộ kiêm nhiệm cũng như trong phát hiện, đề xuất nhân tố đáp ứng đủ tiêu chuẩn, điều kiện thực hiện nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, bản, tổ dân phố.

Tám là, tiếp tục hoàn thiện thể chế, xây dựng, ban hành các quy định, quy chế liên quan như tiêu chuẩn chức danh bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố; quy định trách nhiệm, quyền hạn của bí thư chi bộ đồng thời là trưởng thôn, tổ dân phố và cơ chế kiểm soát quyền lực khi thực hiện “nhất thể hóa” hai chức danh này; bộ quy trình chuẩn để bố trí cán bộ đảm nhiệm đồng thời “hai vai”… nhằm tạo thuận lợi trong thực hiện mô hình./.