Tăng cường kiểm soát tham nhũng trong khu vực công

Chỉ số Hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) do Trung tâm Nghiên cứu Phát triển - Hỗ trợ Cộng đồng (CECODES), Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) tại Việt Nam và Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (RTA) phối hợp thực hiện được thí điểm lần đầu tiên vào năm 2009. Năm 2010, việc khảo sát được thực hiện ở trên 30 tỉnh, thành phố và đến năm 2011, PAPI được mở rộng và triển khai trên tất cả 63 tỉnh, thành phố trong cả nước(1).

Từ năm 2018, Chỉ số PAPI được thiết kế để thu thập phản ánh và ý kiến của người dân về mức độ hiệu quả quản trị và hành chính công của chính quyền gồm, cụ thể trên 8 trục nội dung: (1) Sự tham gia của người dân ở cơ sở; (2) Công khai, minh bạch trong ra quyết định; (3) Trách nhiệm giải trình với người dân; (4) Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công; (5) Thủ tục hành chính công; (6) Cung ứng dịch vụ công; (7) Quản trị môi trường; (8) Quản trị điện tử. Trong đó, trục nội dung về “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công” tập trung đo lường cảm nhận và trải nghiệm của người dân về hiệu quả PCTN của các cấp chính quyền, mức độ chịu đựng tham nhũng của người dân cũng như sự quyết tâm giảm thiểu tham nhũng của chính quyền và người dân. Theo đó, 4 nội dung thành phần cấu thành chỉ số này gồm: (1) Kiểm soát tham nhũng trong chính quyền địa phương; (2) Kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công; (3) Công bằng trong tuyển dụng nhân lực vào khu vực công; (4) Quyết tâm chống tham nhũng của chính quyền địa phương. Trong đó, từng nội dung có điểm số dao động từ 0,25 đến 2,5 điểm, tổng điểm của cả 04 trục nội dung thành phần là 10,0 điểm.

1. Kết quả khảo sát PAPI về hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở nước ta thời gian qua

Thông qua kết quả khảo sát PAPI giai đoạn từ năm 2011 đến 2023, có thể đưa ra một số kết quả đạt được về kiểm soát tham nhũng trong khu vực công như sau:

Thứ nhất, về tổng điểm trục nội dung “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công”. Từ khi triển khai khảo sát trên cả nước, giai đoạn 2011-2023, tổng điểm về kiểm soát tham nhũng trong khu vực công mặc dù có sự biến động nhưng nhìn chung trong giai đoạn này có sự tăng điểm vượt trội, tăng từ 5,76 điểm (năm 2011) lên 6,79 điểm (năm 2023), tăng 1,03 điểm. Đặc biệt, trong vòng 5 năm gần đây, điểm tổng ở trục nội dung này luôn xấp xỉ ở mức 7,0 điểm, đứng thứ 3/8 chỉ số nội dung thành phần của Bộ chỉ số PAPI (sau 2 chỉ số “Thủ tục hành chính công” và “Cung ứng dịch vụ công”), thuộc nhóm cao nhất.

Thứ hai, về nội dung thành phần “Kiểm soát tham nhũng trong chính quyền địa phương”. Nội dung này đo lường hiệu quả kiểm soát tham nhũng của chính quyền địa phương các cấp dựa trên 4 nội dung chính, gồm: (1) Tỷ lệ người trả lời cho biết cán bộ chính quyền không dùng tiền công quỹ vào mục đích riêng; (2) Tỷ lệ người trả lời cho biết người dân không phải chi thêm tiền để được nhận giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; (3) Tỷ lệ người xin cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã phải chung chi cho người làm thủ tục (bổ sung năm 2020); (4) Tỷ lệ người trả lời cho biết người dân không phải chi thêm tiền để nhận được giấy phép xây dựng. Mặc dù đây không phải là nội dung có điểm cao nhất trong 4 nội dung thành phần nhưng điểm số nội dung này luôn giữ ở mức trung bình trở lên và có sự cải thiện qua các năm. Theo đó, trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2023, nội dung này tăng 0,28 điểm, từ 1,40 lên 1,68 điểm. Trong đó, năm cao nhất tăng lên đến 1,73 điểm (2019 và 2020) thuộc một trong các chỉ số thành phần thuộc nhóm trung bình cao.

Thứ ba, về nội dung thành phần “Kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công”. Nội dung này thực hiện đo lường hiệu quả trên kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công, chủ yếu đối với 2 lĩnh vực thiết yếu đó là giáo dục và y tế, dựa trên 3 nội dung chính thì: (1) Tỷ lệ người trả lời cho biết người dân không phải chi thêm tiền để được quan tâm hơn khi đi khám, chữa bệnh ở bệnh viện tuyến huyện/quận; (2) Tỷ lệ người sử dụng dịch vụ khám, chữa bệnh đã phải chung chi để bản thân hoặc người thân được chăm sóc tốt hơn; (3) Tỷ lệ người trả lời cho biết phụ huynh học sinh tiểu học không phải chi thêm tiền để con em được quan tâm hơn (bổ sung năm 2020). Đây là nội dung thành phần có điểm số cao nhất trong 4 nội dung thành phần từ năm 2019 đến nay, với điểm số trên 2,0 điểm, tiệm cận điểm tối đa. Cụ thể giai đoạn 2011-2023, nội dung này tăng từ 1,76 tăng lên 2,03 điểm, tăng 0,27 điểm, năm cao nhất (2020) đạt 2,06 điểm thuộc nhóm các chỉ số thành phần có điểm cao nhất.

Thứ tư, về nội dung thành phần “Công bằng trong tuyển dụng vào khu vực công”. Nội dung thành phần này được thiết kế đo lường đối với 2 nội dung chính: (1) Tỷ lệ người trả lời không phải đưa tiền “lót tay” để xin được việc làm trong cơ quan nhà nước; (2) Mối quan hệ cá nhân với người có chức quyền là không quan trọng khi xin vào làm trong cơ quan nhà nước. Theo kết quả khảo sát cho thấy, đây là nội dung thành phần luôn có điểm số thấp nhất trong 4 nội dung. Mặc dù từ năm 2011 đến 2023, điểm số nội dung này cũng có sự cải thiện, tăng từ 0,94 lên đến 1,20, tăng 0,26 điểm. Tuy nhiên, điểm số tất cả các năm luôn dao động trên dưới 1,0 điểm, thấp hơn so với mức trung bình (1,25 điểm); theo đó, năm cao nhất (2020) cũng chỉ đạt 1,22 điểm.

Thứ năm, về nội dung thành phần 4 “Quyết tâm chống tham nhũng của chính quyền địa phương”. Cùng với thang điểm từ 0,25 đến 2,5 điểm, nội dung thành phần này đo lường quyết tâm chống tham nhũng của chính quyền địa phương các cấp trên 4 trục nội dung như: (i) Tỷ lệ người dân cho biết không bị vòi vĩnh, đòi hối lộ trong 12 tháng vừa qua; (ii) Tỷ lệ người dân cho biết chính quyền tỉnh/thành phố đã xử lý nghiêm túc vụ việc tham nhũng ở địa phương; (iii) Mức tiền đòi hối lộ người dân bắt đầu tố cáo; (iv) Người bị vòi vĩnh đã tố cáo hành vi đòi hối lộ. Qua kết quả khảo sát sơ đồ trên cho thấy, quyết tâm chống tham nhũng của chính quyền địa phương qua các năm có sự cải thiện rõ rệt. Cả giai đoạn 2011-2023, điểm số nội dung này tăng từ 1,66 lên 1,88 điểm, tăng 0,22 điểm. Theo đó, từ năm 2018 đến nay, điểm số nội dung thành phần này luôn đạt ở mức trung bình cao, với điểm số xoay quanh mức 1,90 điểm.

2. Đánh giá về hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở nước ta hiện nay

Một là, hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở nước ta trong thời gian qua đã thể hiện thông qua kết quả chỉ số PAPI được cải thiện đáng kể qua từng năm và là một trong những chỉ số có điểm đạt ở mức trung bình cao. Điều này hoàn toàn phù hợp và phản ánh đúng thực trạng, những bước tiến đột phá và thành công trong công cuộc PCTN thời gian qua. Theo đó, những kết quả quan trọng này đã tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, góp phần tăng cường uy tín, sự ủng hộ của các tầng lớp  nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị trong công cuộc PCTN.

Hai là, hiệu quả kiểm soát tham nhũng của chính quyền địa phương các cấp trong thời gian vừa qua đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, thuộc nhóm các chỉ số thành phần trung bình cao. Đối với một số loại thủ tục hành chính quan trọng như cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy phép xây dựng, tình trạng người dân phải chi thêm tiền để hoàn thành các thủ tục này giảm qua các năm. Tuy nhiên, nhìn chung vẫn còn một bộ phận không nhỏ trả lời cho rằng, người dân vẫn cần phải chung chi để có thể nhận được các loại giấy tờ thiết yếu này.

Ba là, đối với hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong cung ứng dịch vụ công, từ kết quả PAPI có thể thấy, nội dung này được người dân đánh giá tốt nhất nếu so với 3 nội dung thành phần còn lại, với điểm số luôn tiệm cận mức điểm tối đa. Đặc biệt, đối với 2 lĩnh vực thiết yếu giáo dục và y tế, kết quả điều tra cho thấy, phần lớn người dân vẫn nhìn nhận khá tích cực khi cho rằng không phải chi thêm tiền để thụ hưởng chất lượng dịch vụ tốt hơn ở cấp cơ sở. Mặc dù vậy, tỷ lệ người cho rằng họ phải chung chi để bản thân hoặc người thân được chăm sóc tốt hơn lại tăng trong giai đoạn 2020-2023.

Bốn là, công tác tuyển dụng nhân sự trong khu vực công vẫn còn nhiều tồn tại, là chỉ số có điểm thấp nhất trong các nội dung thành phần, luôn thấp hơn mức trung bình, thuộc nhóm thấp nhất qua các năm. Tỷ lệ người trả lời cho rằng không phải đưa tiền “lót tay” để được làm việc trong cơ quan nhà nước chỉ dao động trên dưới 50%. Điều này có nghĩa là khoảng 50% số người còn lại cho rằng, tiền “lót tay” rất quan trọng khi xin việc làm trong khu vực công. Bên cạnh đó, với điểm số của nội dung về “Mối quan hệ cá nhân với người có chức quyền là không quan trọng khi xin vào làm trong cơ quan nhà nước” luôn ở dưới mức 2,0 điểm qua các năm, thể hiện rằng phần lớn người được hỏi vẫn cho rằng quan hệ cá nhân với người có chức vụ rất quan trọng khi xin việc tại các cơ quan nhà nước.

Năm là, nội dung khảo sát của PAPI về quyết tâm chống tham nhũng của chính quyền địa phương thời gian qua cho thấy, mặc dù có sự cải thiện rõ rệt qua các năm, điểm số luôn đạt ở mức trung bình cao nhưng từng nội dung thành phần lại cho thấy một số vấn đề tồn tại. Theo đó, chỉ khoảng 1/3 người được hỏi cho rằng những vụ việc tham nhũng ở địa phương được xử lý thỏa đáng; trong khi đó chỉ một bộ phận rất nhỏ (dưới 10%) người dân cho rằng người bị vòi vĩnh đã tố cáo hành vi đòi hối lộ. Đồng thời, số tiền đòi hối lộ mà người dân bắt đầu tố cáo lại tăng mạnh, từ khoảng 5 triệu đồng đến khoảng 30 triệu đồng. Đây là một vấn đề mà chính quyền địa phương và các cơ quan có thẩm quyền trong công tác PCTN cần đặc biệt lưu ý.

3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở nước ta hiện nay

1. Tiếp tục tăng cường công tác kiểm soát tham nhũng của chính quyền địa phương các cấp. Trong đó, trọng tâm là công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra tình trạng giải quyết thủ tục hành chính ở địa phương, tập trung vào các thủ tục liên quan đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy phép xây dựng và các loại giấy phép liên quan đến hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tiếp tục chú trọng công tác cắt, giảm, đơn giản hóa các quy định, thủ tục hành chính, giấy phép tại các bộ, ngành, địa phương nhằm tăng cường tính công khai, minh bạch, ngăn ngừa tham nhũng, tiêu cực trong quá trình tiếp nhận, giải quyết hồ sơ, thủ tục hành chính của cán bộ, công chức, viên chức.

2. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về tuyển dụng công chức, viên chức theo hướng công khai, minh bạch, công bằng và cạnh tranh bình đẳng. Triển khai có hiệu quả chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài trong khu vực công, sớm ban hành Nghị định quy định chính sách thu hút và trọng dụng người có tài năng vào cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập. Bên cạnh đó, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần thường xuyên thanh tra, kiểm tra hoạt động tuyển dụng công chức, viên chức, xử lý nghiêm các cá nhân có hành vi hối lộ, nhận hối lộ trong công tác tổ chức các kỳ thi tuyển dụng công chức, viên chức.

3. Cải thiện chất lượng cung ứng dịch vụ công, nâng cao tinh thần trách nhiệm, phục vụ nhân dân ở các cơ quan hành chính nhà nước và các đơn vị sự nghiệp công lập như: Bộ phận một cửa, bệnh viện, trường học,… đáp ứng ngày càng tốt hơn sự hài lòng của người dân đối với việc cung ứng dịch vụ công của Nhà nước. Theo đó, tiến hành rà soát, đánh giá lại các dịch vụ công trực tuyến đang được tích hợp, cung cấp trên Cổng Dịch vụ công quốc gia, bảo đảm nguyên tắc lấy người dùng làm trung tâm; đồng thời, ưu tiên xây dựng, tích hợp, cung cấp các nhóm dịch vụ công trực tuyến liên thông cung cấp ở mức độ toàn trình đáp ứng yêu cầu của người dân, doanh nghiệp.

4. Phát huy vai trò của Ban Chỉ đạo PCTNTC cấp tỉnh trong kiểm soát tham nhũng đối với các cơ quan, đơn vị tại địa phương. Đồng thời, gắn vai trò, trách nhiệm người đứng đầu các cơ quan, đơn vị trong việc cải thiện, nâng cao chỉ số quyết tâm chống tham nhũng của địa phương, nâng cao đạo đức công vụ, tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính. Bên cạnh đó, xử lý kịp thời, nghiêm minh và công khai kết quả xử lý đối với các cán bộ, công chức nhũng nhiễu, đùn đẩy trách nhiệm, gây tốn kém chi phí, phiền hà cho người dân, doanh nghiệp tại địa phương.

5. Đẩy mạnh công khai, minh bạch gắn với nâng cao trách nhiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước. Theo đó, tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả công tác công bố, công khai thông tin theo Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và các quy định pháp luật có liên quan. Đồng thời, cần nâng cao trách nhiệm đối thoại, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý, giải đáp các kiến nghị, thắc mắc của người dân theo Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018, Luật Tiếp công dân năm 2013./.

_______________________

(1) Bài viết sử dụng các kết quả của CECODES, RTA & UNDP: Báo cáo Chỉ số PAPI: Đo lường từ kinh nghiệm thực tiễn của người dân, năm 2016 (phát hành ngày 24-3-2017). Báo cáo Chỉ số PAPI: Đo lường từ kinh nghiệm thực tiễn của người dân, năm 2019 (phát hành ngày 28-4-2020). Báo cáo Chỉ số PAPI: Đo lường từ kinh nghiệm thực tiễn của người dân, năm 2023 (phát hành ngày 2-4-2024)