1. Những khó khăn cần tháo gỡ

Thực tiễn cho thấy, việc triển khai tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã giúp tinh giản đáng kể số đầu mối trong bộ máy nhà nước. Bộ máy Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 đã giảm từ 18 bộ, 4 cơ quan ngang bộ xuống còn 14 bộ, 3 cơ quan ngang bộ. Việc sáp nhập các sở, ngành có chức năng, nhiệm vụ tương đồng, như sở giao thông vận tải và sở xây dựng, sở kế hoạch và đầu tư với sở tài chính, sở lao động - thương binh và xã hội và sở nội vụ, sở khoa học và công nghệ và sở thông tin - truyền thông, báo và đài... ở các tỉnh, thành phố giúp tăng cường công tác phối hợp, hạn chế chồng chéo và nâng cao hiệu quả quản lý.

Ghi nhận sau hơn 3 tháng thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp cho thấy, việc phân công trách nhiệm cho các đơn vị, phòng, ban của cả cấp tỉnh, cấp cơ sở ngày càng rõ ràng hơn, rõ người, rõ việc. Hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp dần đi vào nền nếp, quy củ. Tuy nhiên, đó mới là những kết quả bước đầu, phía trước còn nhiều khó khăn cần được nhận diện rõ và có những giải pháp tháo gỡ để phòng, chống tiêu cực trong quá trình tinh gọn tổ chức bộ máy hiệu quả hơn.

Mặc dù đã tiến hành tinh gọn tổ chức bộ máy, nhưng nhìn chung số lượng cán bộ ở từng cơ quan, đơn vị vẫn còn nhiều, có hiện tượng quá nhiều chức danh lãnh đạo, quản lý. Chúng ta xác định rõ, trong thời gian đầu sẽ phải chấp nhận nhiều cơ quan, đơn vị vẫn đông số lượng cán bộ; nhiều vị trí lãnh đạo, quản lý, nhất là cấp phó có số lượng nhiều hơn biên chế. Do đó, ngân sách để chi trả lương, chế độ cho đội ngũ cán bộ dôi dư này vẫn còn rất lớn. Không ít cán bộ, nhất là ở các cơ quan bị sáp nhập, tinh gọn rơi vào thế bị động, bố trí công việc chưa đúng với chuyên môn, năng lực, sở trường, nguyện vọng nên có tâm lý đối phó, kém hào hứng.

Một trong những vấn đề đáng quan tâm hiện nay là chế độ, chính sách cho cán bộ sau khi tiến hành tinh gọn tổ chức bộ máy. Chính phủ và các bộ, ngành chức năng ban hành khá đầy đủ hệ thống văn bản; nội dung chính sách góp phần thực hiện mục tiêu bảo đảm quyền lợi cho các cán bộ nghỉ việc. Ngày 12-5-2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký Công điện số 62/CĐ-TTg “Về việc triển khai thực hiện chính sách, chế độ đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và lực lượng vũ trang trong thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị”. Theo đó, nhiều cán bộ dôi dư được bố trí cho nghỉ công tác trước khi đến tuổi nghỉ hưu đã được hưởng chế độ chính sách tùy theo tính chất công việc và mức độ cống hiến.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy mỗi cán bộ đang làm việc phải đảm nhiệm nhiều vị trí, công việc khác nhau, nên sức ép khá lớn. Nhiều cán bộ ở các xã, phường, đặc khu sau sáp nhập hầu như không được nghỉ cuối tuần, phải giải quyết khối lượng công việc lớn, tiến độ gấp, nhưng đến nay về cơ bản chế độ, chính sách đãi ngộ như lương, phúc lợi của cán bộ chưa có sự thay đổi. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả công việc cũng như tiềm ẩn phát sinh tiêu cực.

2. Giải pháp đẩy mạnh phòng, chống tiêu cực trong tinh gọn tổ chức bộ máy

Mặc dù được tiến hành quyết liệt, khẩn trương với những dấu ấn nổi bật ở tất cả các bộ, ngành, địa phương, nhưng công cuộc tinh gọn tổ chức bộ máy chưa phải đã hoàn thành. Trong thời gian tới cần tiếp tục rà soát, đánh giá những kết quả đạt được, đồng thời điều chỉnh những bất cập, khắc phục khó khăn và quan trọng hơn là phòng, chống những hiện tượng tiêu cực nảy sinh. Ở góc độ nghiên cứu, bài viết đề xuất một số giải pháp phòng, chống tiêu cực trong quá trình tinh gọn tổ chức bộ máy như sau:

Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng. Trong bối cảnh công cuộc cải cách hệ thống chính trị đang được đẩy mạnh, việc kiên định mục tiêu tinh gọn tổ chức bộ máy gắn với nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động cần được xác định là nhiệm vụ chính trị trọng tâm của mỗi cấp ủy, tổ chức đảng. Cấp ủy các cấp phải chủ động cụ thể hóa chủ trương bằng các nghị quyết, kế hoạch hành động rõ ràng, có lộ trình và tiêu chí đánh giá cụ thể. Đồng thời, phải phát huy vai trò nêu gương của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu, trong việc thực hiện nguyên tắc công khai, minh bạch, nói đi đôi với làm, kiên quyết chống biểu hiện tư lợi cá nhân, cục bộ địa phương. Bên cạnh đó, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của tổ chức đảng cấp trên đối với các khâu sắp xếp tổ chức, nhằm bảo đảm bố trí nhân sự đúng quy trình, quy định, không để xảy ra sai phạm, tiêu cực.

Hai là, hoàn thiện thể chế, rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến phân cấp, phân quyền theo tinh thần “địa phương quyết định, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” và cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính theo hướng minh bạch, vì người dân và doanh nghiệp; cụ thể hóa tiêu chí thành lập hoặc sáp nhập tổ chức, nhằm khắc phục những bất cập, chồng chéo và loại bỏ “kẽ hở” có thể phát sinh tiêu cực, “lợi ích nhóm”. Song song đó, cần ban hành các quy trình, quy định cụ thể  trong đánh giá, bố trí và sử dụng cán bộ, bảo đảm công bằng, khách quan, lấy hiệu quả công việc, phẩm chất và năng lực làm thước đo chủ yếu. Đặc biệt, phải xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực thực sự chặt chẽ, ràng buộc trách nhiệm của người đứng đầu và các cơ quan, cấp có thẩm quyền, ngăn chặn từ sớm, từ xa các hành vi lợi dụng chủ trương tinh giản biên chế để “chạy chức”, “chạy quyền”. Chỉ khi thể chế được hoàn thiện và quyền lực được kiểm soát bằng luật pháp và kỷ luật đảng, công cuộc tinh gọn bộ máy mới có thể đạt kết quả thực chất, hướng tới nền hành chính hiện đại, liêm chính và phục vụ.

Ba là, mọi chủ trương, lộ trình, tiêu chí và phương án sắp xếp tổ chức - cán bộ phải được công khai,  tạo cơ sở để cán bộ, đảng viên và nhân dân giám sát, góp ý. Các khâu đánh giá, tuyển chọn, bổ nhiệm, bố trí nhân sự sau sắp xếp cần được minh bạch hóa, bảo đảm đúng người, đúng việc, tránh tình trạng “chạy chức”, “chạy quyền”, “ưu tiên thân quen” làm méo mó mục tiêu cải cách. Bên cạnh đó, cần tăng cường đối thoại, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của cán bộ, nhất là những người chịu tác động trực tiếp, để kịp thời giải tỏa băn khoăn, ổn định tư tưởng.

Bốn là, nâng cao trách nhiệm, đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Trước hết, cần đẩy mạnh công tác giáo dục tư tưởng chính trị, bồi dưỡng đạo đức cách mạng, tinh thần phục vụ nhân dân và ý thức chấp hành kỷ luật, kỷ cương hành chính cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đây không chỉ là nhiệm vụ trước mắt, mà còn là yếu tố bảo đảm tính bền vững trong cải cách hành chính. Khi mỗi cán bộ thực sự đề cao trách nhiệm, giữ vững đạo đức công vụ và đặt lợi ích chung lên trên hết, trước hết, cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy sẽ đạt được mục tiêu đề ra.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Trong bối cảnh sắp xếp tổ chức, tinh giản biên chế có thể phát sinh nhiều vấn đề dẫn đến tiêu cực, việc thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát độc lập giữa các cơ quan tổ chức, nội vụ, thanh tra và kiểm tra của Đảng là hết sức cần thiết. Cơ chế này giúp phát hiện sớm dấu hiệu tiêu cực, “lợi ích nhóm”, ngăn chặn từ sớm, từ xa những hành vi lợi dụng chủ trương tinh giản để vụ lợi cá nhân.

Sáu là, phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân. Nhân dân là chủ thể giám sát quyền lực, là lực lượng phản biện xã hội quan trọng, góp phần phát hiện sớm những biểu hiện tiêu cực, “lợi ích nhóm” hoặc sai phạm trong sắp xếp tổ chức - cán bộ. Vì vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội cần tạo điều kiện thuận lợi để tiếng nói của xã hội được lắng nghe và phản hồi kịp thời. Bên cạnh đó, cần khuyến khích vai trò của báo chí, truyền thông trong việc giám sát, phản biện xã hội; biểu dương các tập thể, cá nhân thực hiện tốt chủ trương tinh gọn bộ máy, đồng thời phê phán, đấu tranh với những biểu hiện sai trái, tiêu cực.

Có thể khẳng định, sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy là cuộc cách mạng toàn diện, sâu sắc trên tất cả các phương diện, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới. Để thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị này, cần thiết phải nhận diện rõ những kết quả và những hạn chế, bất cập cùng những biểu hiện tiêu cực, từ đó có những cách thức phòng, chống hiệu quả, thiết thực./.